Magazyn Zmiany, wrzesień, tekst nr 9
Nawet 18 godzin na dobę. Tyle – w szczytowym momencie tzw. drugiej rewolucji przemysłowej – musieli pracować robotnicy w XIX-wiecznej Anglii. Dopiero nasilające się pod koniec wieku protesty skłoniły właścicieli fabryk do skrócenia czasu pracy. Pojawił się też pomysł wprowadzenia wielozmianowości, który stopniowo wprowadzano w życie. “Zatrudnianie kilku zespołów pracowników na tych samych stanowiskach wynikało m.in. z negatywnych doświadczeń okresu I wojny światowej, wskazujących na nieopłacalność przedłużania pracy powyżej 8 godzin” – piszą autorzy ekspertyzy pt. “Celowość skrócenia czasu pracy pracownikom zatrudnionym w ruchu ciągłym”, którą dzisiaj przypominamy.
Dokument powstał w 2003 roku na nasze zlecenie. Opracowali go naukowcy z Uniwersytetu Jagiellońskiego, Centralnego Instytutu Ochrony Pracy w Warszawie i Instytutu Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi. Autorzy wielostronicowej ekspertyzy podkreślają, że skrócenie czasu pracy zatrudnionym w ruchu ciągłym jest zasadne i potrzebne, pokazują też, jak na przestrzeni lat kształtowały się uregulowania dotyczące godzin zatrudnienia.
1919 rok okazał się być kluczowym – to właśnie wtedy, na mocy tzw. konwencji waszyngtońskiej, Międzynarodowa Konfederacja Pracy ustanowiła 8-godzinny dzień pracy przy 48-godzinnym wymiarze tygodniowym. “Po II wojnie światowej dalej skracany był czas pracy, przede wszystkim poprzez wprowadzanie 5-dniowego tygodnia pracy i zmniejszania tygodniowej normy czasu pracy. Obecnie tylko w Wielkiej Brytanii czas ten wynosi 48 godzin pracy. W Niemczech tygodniowy wymiar czasu to 35-41 godzin w zależności od układu zbiorowego, a Szwecji i Finlandii – 40 godzin, a Danii do 37 godzin” – czytamy w ekspertyzie.
Normę dla Polski wyznaczył w 1918 roku dekret wprowadzający 8-godzinny dzień pracy. Rok później, na mocy ustawy, tydzień pracy stał się 46-godzinny. Od 1933 roku obowiązywały pracujące, 8-godzinne soboty, ale po 13 latach, w 1946 r. z nich zrezygnowano. Od 1972 roku stopniowo zwiększano liczbę dni wolnych dla różnych grup pracowników. Od 1 stycznia 2003 roku wszystkich zatrudnionych (przy 4 tygodniowym rozliczeniu) obowiązuje 8-godzinny, 5-dniowy tydzień pracy obejmujący 40 godzin w miesiącu. Krótszy dzienny i tygodniowy wymiar przysługuje pracownikom zatrudnionym w szkodliwych warunkach, a także pracownikom do 16. roku życia i niepełnosprawnym.
W Polsce pracownicy zmianowi mają taki sam tygodniowy wymiar czasu pracy, jak pracownicy dzienni. W niektórych krajach jest jednak niższy – np. w Niemczech układy zbiorowe przewidują tygodniowy czas pracy między 36 a 38 godzin, w Szwecji czy Finlandii – 36-godzinny.
Do treści ekspertyzy będziemy jeszcze wracać.
